Jedna od najvažnijih stvari da bi neko postao majstor u cehovskoj zajednici je bila da putuje od majstora do majstora – da „vandruje”, i da tako izuči zanat. Da bi zaslužili status majstora, šegrti ili kalfe su morali da služe u više gradova. Ovaj običaj potiče još iz srednjeg veka, a glavni izvori koje od tada imamo su pre svega dokumenti i tzv. vandrovke, tj beleške i upisi u knjigu putovanja iz novog veka.

Vandrovke su uvedene 1816. na teritoriji Austrougarske monarhije, a preko kojih je vlast mogla lakše da kontroliše kretanje putujućih mladića u cilju usavršavanja zanatskog umeća, ali i eventualne zloupotrebe – takoreći bila je to neka vrsta putne isprave.

Vandrovka koja se prikazuje u Gradskom kuzeju Subotica pripadala jr subotičkom kalfi, dugmadžiji Đerđu Valihori. Predmet se nalazi u etnološkoj zbirci Gradskog muzeja Subotica i deo je nove etnološke stalne postavke muzeja. Onošto se prvo uočava je da su ovu vandrovku predali Subotičaninu Đerđu Valihori još davne 1851. godine. Voštani pečat potvrđuje da je vandrovka važeći dokument. Listajući dalje, na naslovnoj strani ispisano na mađarskom i nemačkom jeziku, vidi se da je autentičnost vandrovke odobrena od strane Ugarskog kraljevskog namesničkog veća.

Nakon naslovne strane, navedeno je ime, identitet tj. fizički opis vandrokaša. Iz današnje perspektive gledajući, neki od ovih opisa deluju pomalo neubičajeno, kao na primer – stas: nizak, konstitucija: slaba, kosa: kestenjasta, lice: čisto. Nakon ličnog opisa, sledi deo u kome se u 13 tačaka izlažu zakoni koji se odnose na vandrovku ali i na samo vandrovanje (putovanje). Na primer, zabranjeno je prosjačenje i besciljno putovanje. U posebno izdvojenom delu je navedeno da je zabranjeno falsifikovanje, odstranjivanje, precrtavanje upisa i pečata. U nastavku su objašnjenja u vezi sa samom vandrovkom, gde i kada može da se koristi ili šta mogu upisati u nju i šta se dešava u slučaju gubitka ili popunjenosti.

Na kraju je najznačajniji deo knjižice, deo u kome se nalaze beleške majstora kod kojih je Đerđ Valihora služio. Iz njih se saznaje kako je mladić odradio svoje zadatke, gde je išao, koje godine i kod koga je služio. Pored ovih podataka se tu nalaze potpisi i pečati majstora i lokalnih cehova kod kojih je učio zanat.

Na osnovu pročitanog može da se zaključi da se Đerđ Valihora svugde „primereno vladao” što znači da je dobro odradio posao. Najčešće je boravio u Aradu, Kečkemetu, Segedinu i Baji.

foto:/Gradski muzej Subotica – Andor Horvat